Hebben wij vrienden nodig en zo ja, waarom? In de dierenwereld verzamelen dieren zich om weerstand te kunnen bieden aan eventuele aanvallers. In de broedperiode vechten ze met elkaar om een vrouwtje of een territorium. Sociaal met een egocentrisch doel: overleven. Ik vraag mij af hoe het bij mensen zit.
In de Ethica van Aristoteles is een speciaal hoofdstuk gewijd aan vriendschap. Hij schrijft: “Zonder vrienden zou niemand willen leven, ook al bezat hij alle andere goede dingen”. Volgens hem staat vriendschap gelijk met gelukkig worden. Hij maakt een onderscheid tussen soorten vriendschap:
- Vriendschap gebaseerd op nut: voordeel behalen;
- Vriendschap gebaseerd op genot: er plezier aan beleven;
- Vriendschap omwille van zichzelf: gebaseerd op wederzijdsheid, elkaar het goede wensen. Houden van de ander om wie hij is en niet om een bijkomstige eigenschap.
De drie soorten vriendschappen kunnen zonder problemen samengaan volgens Aristoteles. Vrienden zijn volgens hem noodzakelijk om gelukkig te worden. Het dient dus een persoonlijk doel.
Ook Joep Dohmen wijdt een hoofdstuk in zijn boek ‘Tegen de onverschilligheid’ aan vriendschap getiteld ‘Pleidooi voor een moderne vriendschapscultuur’. Hij schrijft daarin: “Echte vriendschap vormt samen met zelfzorg de basis voor een moderne sociale ethiek, waarin vrienden elkaar in bescherming nemen tegen noodlot en echec, en daadwerkelijk bijdragen aan elkaars zelfvervulling”. Vriendschap moet volgens Dohmen “weer de sociale omgangsvorm worden waarin vrienden elkaars weerbaarheid steunen tegen de kwetsbare menselijke conditie. Ze moeten bovendien bijdragen aan elkaars werkelijke zelfontplooiing”. Hij denkt dat de afwezigheid van deze vriendschap blijkt “uit het enorme leger van therapeuten, consultants en allerhande coaches dat vandaag een moordende concurrentieslag levert om de vastgelopen individuen weer vlot te trekken”. Ook bij Dohmen lees je dat we anderen nodig hebben voor je persoonlijke geluk. Zonder vrienden komen we niet tot zelfontplooiing.
Spinoza had een uitgesproken beeld van de mens. “De mens is zo ingesteld dat zij meevoelen met hun medemensen wie het slecht gaat, maar wie het goed gaat, benijden; ze zijn veeleer geneigd tot wraakzucht dan tot mededogen” (Staatkundige verhandeling hfst 1 par. 5). “En omdat de mensen meestal aan dergelijke gemoedsaandoeningen onderhevig zijn, zijn wij elkaar van nature vijandig gezind” (hfst 2 par. 14). Spinoza gaat uit van de natuur van de mens en baseert daar zijn theorie op, in dit boek de juiste staatsvorm. In het eerste hoofdstuk maakt Spinoza gewag van het feit dat de meeste filosofen de mens beschouwen zoals zij willen dat ze zouden zijn in plaats van zoals ze zijn. Hij heeft gelijk, op dit (verkeerde) principe is veel beleid en wetgeving gebaseerd en beoordeelt de mens zijn medemens. Daardoor gaat het vaak fout in de maatschappij en tussen vriendschappen.
Ja, we hebben vrienden nodig en het dient een doel dat als egoïstisch bestempeld kan worden. Vriendschap moet goed voelen en dat gevoel is gebaseerd op wederzijds voordeel. Dit fenomeen verklaart zowel innige vriendschappen als de vele spanningen tussen mensen en het geroddel en gemopper op verjaardagen en binnen bedrijf of vereniging. Als je persoonlijk doel onder druk komt kunnen er problemen ontstaan, van mopperen tot hoogoplopende ruzies waar zelfs bemiddeling van een mediator noodzakelijk is. Nu is er overal basis voor misverstanden of kunnen mensen niet met elkaar door één deur. Karakters verschillen en vaak willen we ook nog eens, zoals Spinoza zegt, van de ander dat ze zijn zoals wij willen dat ze zijn. Dat gebeurt zelfs binnen gezinnen en vormt de basis van mislukte opvoedingen. Je kunt niet met iedereen opschieten en soms moet je gewoon niet met bepaalde mensen omgaan omdat de ergernis een hoop pret bederft. Maar binnen bedrijf, vereniging of familie kun je vaak niet anders.
Als je je goed voelt bij een vriendschap moet je dat gevoel honoreren en er volop van genieten, wat de motieven ook zijn. En als het niet meer goed voelt, moet je de balans opmaken en besluiten tot investering of scheiding van wegen. Investeren op basis van openheid en eerlijkheid kan een betere vriendschap opleveren. Bij scheiding is het niet nodig om je besluit kracht bij te zetten door een opsomming van negatieve zaken over de ander want mopperen over een ander dient slechts één doel: jezelf beter voelen. En als je door de ander aan de kant wordt gezet, zegt dat dus evenveel over de ander als over jou.
Steef Filosofeert 